Làng Phù Lão thuộc xã Đào Mỹ, huyện Lạng Giang. Xưa kia làng thuộc xã Đào Quán, tổng Đào Quán, huyện Bảo Lộc, phủ Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang. Xã Đào Quán cũ gồm ba thôn: Phù Lão, Tráng Quan, Trừng Hà. Ba thôn ấy có tên nôm là: Gai, Ba Nước, Luộc. Cả ba thôn này đều nằm dọc đường quốc lộ Nghĩa Trang, Đào Mỹ, Tiên Lục, Mỹ Hà đi Cao Thượng và Bắc Giang.
Cư dân ở đây có từ lâu đời, quanh năm chỉ biết làm lụng trên đồng ruộng, cần cù chịu khó có tiếng. Họ đoàn kết bên nhau lao động xây dựng làng xã giàu đẹp dần lên. Trên đất làng còn có nhiều di sản quý như đình Phù Lão, đình Trường Hà, đình Gai, chùa Phù Lão, chùa Ba Nước….Các công trình này đều có quy mô lớn. Đặc biệt là ngôi đình Phù Lão – một công trình kiến trúc nghệ thuật được xây dựng vào thế kỷ XVIII. Đây là ngôi đình có nhiều mảng chạm khắc mang tính văn hoá dân gian với các chủ đề “ tứ linh ” – “ tứ quí ”. Đó là những bức chạm các cô gái cưỡi trên mình rồng, trai gái tình tứ, đấu võ, đấu gươm…Bên cạnh là các bức chạm rồng ổ, rồng mẹ, rồng con….Chính vì các giá trị văn hoá này mà đình Phù Lão trở nên nổi tiếng trong và ngoài tỉnh.
Làng Phù Lão có 6 xóm: Tây, Lò, Đông, Thắm, Núi, Dứa. Nay 6 xóm này gộp lại thành ba thôn: Tây Lò, Đông Thắm, và Núi Dứa. Các dòng họ có họ Dương, Nguyễn, Ninh, Giáp, Trần, Vũ, Mạc…ở xen lẫn nhau trong các khoảnh tre. Dưới thời phong kiến, các họ có giai đinh được tổ chức lại trong hàng giáp. Cả làng có bốn giáp: Đông – Tây – Nam – Bắc. Các giáp này có trách nhiệm thực hiện các công việc của làng giao phó. Trước đây, hàng năm ở Phù Lão có tham gia hội làng xã vào ngày 10 tháng 2 âm lịch. Đối với hội lệ này cả ba làng tổ chức rước ba kiệu rồng bát cống tập trung ở Tân Quang để cùng nhau rước ra đền Từ Khảo tế lễ.
Trong lễ hội làng xã được tổ chức ở khu văn chỉ và đình hàng tổng có vật giải, chọi gà, đu tiên, đu cây, tổ tôm điếm, cờ bỏi, rối nước, bắn cây bông, ca hát... Sau lễ hội này, làng Phù Lão cũng như hai làng kia trở về làng mình để chuẩn bị hội riêng.
Hội làng Phù Lão mở vào ngày 14,15 tháng 3 âm lịch ( trước hội Tiên Lục ). Hội thường có kéo co, vật, chọi gà, đu, kéo cóc, đánh cờ người. Cờ người của làng Phù Lão dùng 32 cô gái trẻ làm quân, các cô đều mặc áo quần mới, có đeo chữ của quân cờ mà mình nhận. Trong ván cờ người này, cô gái nào đẹp nhất đóng tướng ông, tướng bà . Đây cũng là một hình thức thi người đẹp của làng .
Kéo cóc là trò chơi chỉ thấy có ở hội Phù Lão. Để có trò chơi này, người ta vẽ một vòng tròn xuống đất ở một khu đất rộng. Đường kính của vòng tròn này chứng 3, 4 m. Cách chơi là: Cắm ở 4 phía hay 6 phía những lá cờ đuôi nheo nhỏ, cách vòng tròn một đoạn ngắn. Nam nữ vào tham gia trò kéo cóc đều được. Để cuộc chơi khí thế, người ta treo giải ngay ở lá cờ đích. Dân làng đứng vòng quanh xem và vỗ tay cổ động. Bên sân có một tổ trọng tài gồm một ông đánh trống lớn chỉ huy. Một ông đánh trống nhỏ, một ông đánh chiêng nhỏ vừa đi quanh sân vừa gõ cổ vũ. Những người vào sân tham gia chơi được ban tổ chức phát cho một dải vải mới dài độ 2m5. Nam thì buộc vải ngang bụng, rồi buộc đầu dây vải vào các đầu dây của các người tham gia – mối dây ở giữa sân. Nữ được vắt dây qua vai rồi buộc dây vào người khác. Khi ông đánh trống cái hô “ Bắt đầu kéo ” thì cả 5, 6 người đó cùng kéo. Người chơi có nhiệm vụ kéo các vị khác về phía cờ mình. Tất cả đều phải nhoai người cố sức kéo mạnh tiến dần về phía cờ. Cuộc kéo cóc giằng co rất quyết liệt. Nếu ai khoẻ, kéo được về phía mình và lấy được cờ thì ông đánh trống gõ dùi vào tang trống “cắc”, “cắc” ra hiệu kết thúc trận đấu. Trò chơi này yêu cầu người chơi phải có sức khoẻ và cũng là môn động viên được mọi người rèn luyện thân thể.
Hội đình Phù Lão ngày nay vẫn được duy trì. Trò vui Kéo cóc vẫn được tổ chức. Nó đã góp phần làm cho khu di tích này vừa có giá trị văn hoá vật thể và làm tăng giá trị văn hoá phi vật thể một cách tích cực
BBT
