Xã Đào Mỹ là vùng đất cổ, trên địa bàn có nhiều di tích lịch sử danh thắng mang đậm chất vùng miền, trong đó tiêu biểu nhất là Đình Phù Lão, đã được nhà nước xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia cách đây hàng chục năm. Bên cạnh đó còn rất nhiều di tích đình, chùa còn được nhân dân trân trọng gìn giữ đến ngày nay như: Chùa Ba Nước, Đình Trừng Hà và đình Tráng quán – Trong khuôn khổ bài viết ngắn này, chúng tôi xin giới thiệu sâu về đình Tráng Quán - một di tích trên địa bàn xã mới được tỉnh công nhận là di tích lịch sử văn hoá.
Đình Tráng quán toạ lạc ở trung tâm làng Tráng quán trước đây nay là các thôn: Nùa Quán và Gai Bún nhìn về phía tây, ghé nam. Đình nằm ở trục giao thông liên xã rất thuận tiện cho người dân và khách thập phương vãn cảnh đầu xuân, nhất là dịp lễ hội đình hàng năm. Đình Tráng Quán thuộc xã Đào Quán, Tổng đào Quán trước đây, nay là xã Đào Mỹ. Ngôi đình được khởi công xây dựng vào ngày mồng 1 tháng 9 năm Tự Đức thứ 29 (tức là ngày mồng một tháng 9 âm lịch năm 1876). Đến nay ngôi đình đã có niên đại trên 200 năm. Qua dòng chảy của thời gian và các bước thăng trầm của lịch sử, ngôi đình đã nhiều lần được trùng tu, tôn tạo và vẫn giữ được vẻ đẹp ban đầu. Đình Tráng Quán được xây dựng theo lối chữ “Đinh”, gồm 3 gian và 2 trái có đao cong ở 4 góc. Phía sau có thêm 5 gian nhà sắc, đến năm 1947 do yêu cầu tiêu thổ kháng chiến, ván sàn của đình được tháo dỡ, chỉ còn một đầu hồi. Đến năm 1951, 2 xáo xá và nhà sắc được tháo dỡ làm các công trình phúc lợi. Vào những năm 1977 đến 1979, nhân dân trong làng đã phục dựng lại được một phần. Nhìn chung về mặt kiến trúc, đình Tráng Quán vẫn bảo lưu được khá nguyên vẹn các kiến trúc của toà tiền đình và hậu cung. Nét trạm khắc trên cột, hoành, xà, cốn của đình mang đậm nét kiến trúc thời Nguyễn. Đình Tráng Quán được nhân dân trong làng lập lên thờ 2 vị phúc thần là Cao Sơn - Quý Minh đại vương, là tướng tài của Vua Hùng thứ 18, có công dẹp giặc an dân, đem lại độc lập - tự do cho dân tộc, nhân dân trong vùng phụng thờ, tôn làm thành hoàng làng. Các triều đại phong kiến trước đây đều có sắc phong 2 vị là bậc “Thượng đẳng tôn thần” hay “Thượng thượng đẳng thần”. Đình Tráng Quán được lập lên để nhân dân trong làng ghi nhớ thần tích và công lao của các vị đối với dân, với nước. Trong những năm kháng chiến ác liệt của cả dân tộc, đình Tráng Quán trở thành nơi phúc lợi của khu vực, nhiều cuộc họp bàn của cấp uỷ, chính quyền, đoàn thể nơi đây quyết định các vấn đề quan trọng đều diễn ra dưới mái đình này. Đồng thời nhiều thế hệ người trong thôn cũng như trong khu vực còn lưu giữ hình ảnh tốt đẹp về lớp học kháng chiến dưới mái đình thân yêu. Trải qua hàng trăm năm của thời gian, vòng quay khắc nghiệt của tuế nguyệt, dưới sự hưng công, phát tâm tự nguyện của bao lớp người, ngôi đình Tráng Quán hôm nay còn lưu giữ nhiều nét độc đáo và hiện vật quý rất có giá trị như: sân đình lát gạch vuông cổ. Có 4 mái, lợp ngói mũi, đao cong tạo sự thanh thoát của ngôi đình. Đỡ phần mái là hệ thống 4 hàng cột, mỗi hàng có 6 cột lim vững trãi, chân kê đá tảng. Phía trước hậu cung được ghép ván, là nét khá độc đáo so với các ngôi đình khác trong vùng. Các đầu dư của đình đều được trạm khắc đầu rồng rất tinh tế. Các nách cột liên kết theo kiểu cốn chồng giữa các gian, được chạm khác mây, hoa văn sắc nét, có giá trị mỹ thuật cao. Toà hậu cung gồm có 2 gian, phía cuối là bức cuốn chồng với bức hoành phi có 4 chữ đại tự “Mỹ, Tục, Thuần, Phong” sơn son, thếp vàng, mép viền khung được chạm trổ hoa văn rất tinh tế. Bức cốn thứ 2 trong hậu cung cũng đặt một bức hoành phi có 3 chữ: “Đức - Kỳ - Thịnh”, được sơn son thếp vàng và chạm trổ tinh tế, đậm chất mỹ thuật của thế kỷ 19. Bên cạnh khám thờ còn có bàn thờ thổ công và thánh hiền nhằm tôn danh các thần nuôi sống con người và mở mang dân trí. Về hiện vật thờ tự, trong đình còn giữ được đôi ngai từ thời Nguyễn chạm trổ hoa văn hình rồng, đao, mác và hoa lá rất tinh sảo. Hương án và bộ bát bửu cùng thời Nguyễn chạm trổ tinh vi dùng để tế lễ vào các dịp khai môn lễ hội. Trong đình còn lưu giữ được đôi hạc, đèn và lư hương bằng đồng. Qua tài liệu khảo sát cho thấy đình Tráng Quán rất có giá trị về lịch sử và văn hoá như: kiến trúc, hiện vật, đồ thờ, nghệ thuật chạm khảm gỗ, kết cấu được lưu giữ hàng trăm năm nay. Bên cạnh đó còn có những văn hoá phi vật thể tồn tại theo thời gian và phong tục tập quán của đình, cần được bảo tồn, gìn giữ và phát huy cho hậu thế.
Theo truyền thống, lễ hội đình Tráng Quán được tổ chức vào dịp rằm tháng Giang hàng năm, ngoài việc tế lễ theo nghi thức, nhân dân trong làng còn cầu chúc cho thiên hạ thái bình, đem lại sự yên ổn cho mỗi người dân trong thôn, cũng như khách thập phương đến vãng cảnh. Sự ứng nghiệm của các bậc tôn thần được thờ tự ở đình này, đã được nhân dân lan truyền từ đời này đến đời khác. Những người con sinh ra từ đất này, dù ở bất cứ nơi đâu, làm bất cứ việc gì, ở gần hay ở xa đều lưu giữ trong tâm thức của mình về một ngôi đình làng cổ kính toạ lạc hàng trăm năm trên đất quê hương và luôn gắn với tâm thức của một thời niên thiếu. Khách thập phương có dịp đến với ngôi đình là một lần hiểu thêm về mảnh đất mà mình đã được đặt chân đến, biết thêm về những giá trị vật chất và tinh thần mà ông cha ta biết bao thế hệ đã gây dựng nên. Được biết đúng dịp xuân mới Canh Dần 2010, đình Tráng Quán được vinh dự xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh. Phát triển trên nền truyền thống hào hùng của quê hương, người dân làng Tráng Quán trước đây và 2 thôn hôm nay, cũng như người dân xã Đào Mỹ đã anh dũng kiên cường trong đấu tranh chống giặc giã và thiên tai để xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp không hổ danh với sự nghiệp hào hùng mà các bậc tiền nhân đã để lại.
Một mùa xuân mới đã đến, mùa lễ hội đã bắt đầu, tiếng trống hội giục giã trên mỗi nẻo đường xuân, nhưng tiếng trống hội lệ đình Tráng Quán năm nay có thêm ý nghĩa đặc biệt, không chỉ làm nức lòng nhân dân làng Tráng quán trước đây và thôn Nùa Quán và Gai Bún hôm nay, mà còn động viên sự phát tâm của quý khách xã gần với tâm nguyện làm cho di tích ngày càng tố hảo. Về với Di tích Tráng Quán hôm nay, sẽ là dịp đầu tiên cũng như mãi mãi sau này động viên quý khách gần xa trên mọi nẻo đường bôn tẩu vì luôn có các vị thượng đẳng phúc thần Cao Sơn - Quý Minh ở mảnh nơi này bảo hộ.
Thân Văn Phương
